Hoe werkt persoonlijke groei en zelfactualisatie bij ADHD?

Iedereen wil groeien. Ook jij. Zeker als je een neuro divergent brein hebt zoals ADHD, weet je hoe het is om continu op zoek te zijn naar richting, rust en betekenis.

Zelfactualisatie is voor mij geen modeterm of iets wat je bereikt na een coachtraject.

Het is mijn persoonlijke missie geworden.

Om dit te illustreren: stel je voor dat je in een groter huis gaat wonen.

Prachtig, meer ruimte, meer mogelijkheden.

Maar als je je oude meubels zonder nadenken overneemt, past het niet meer.

Of het is te weinig, of juist rommelig verspreid. Je moet dus opnieuw kijken: wat past er nu bij deze ruimte, bij dit moment in mijn leven? Groeien werkt net zo.

Je kunt niet blijven leven vanuit oude patronen als je ruimte in jezelf hebt gemaakt. Zelfactualisatie betekent dat je meegaat in de nieuwe ruimte die je inneemt – met bewustzijn, integriteit en afstemming. Niet omdat je moet veranderen, maar omdat het niet anders kan als je trouw blijft aan je ontwikkeling.

Dat is integreren: wat je leert, ervaart en ontdekt, laten samensmelten tot een samenhangend geheel dat klopt voor jou.

Omdat ik merkte dat alles wat ik leerde pas echt ging leven buiten de oefenruimte.

In de interactie met de wereld, met mijn triggers, met onverwachte wendingen.

Daarom deel ik mijn pad – niet als voorbeeld, maar als uitnodiging.

In het blog ‘Zelfbeeld bij ADHD: een andere kijk op wie je bent’ schreef ik al dat zelfkritiek en twijfel diepe sporen kunnen trekken in hoe je je ontwikkelt.

Ook daar begon mijn zoektocht naar zingeving, richting en uiteindelijk: zelfactualisatie.

In het kort: Hoe ziet groei eruit bij ADHD en wat is zelfactualisatie?

Groei met ADHD draait niet om perfectie of een einddoel, maar om voortdurende afstemming. Zelfactualisatie is geen eindpunt, maar een levenswijze waarin zelfinzicht, zelfregie en ritme je helpen te floreren zonder jezelf kwijt te raken.

Zelfactualisatie wordt vaak gezien als een soort eindstadium van persoonlijke ontwikkeling – het ultieme doel waar je naartoe werkt, alsof je daarna 'klaar' bent.

Die gedachte is begrijpelijk, want het idee van een eindbestemming biedt houvast.

Het is aantrekkelijk om te denken dat er een punt komt waarop alles op z'n plek valt, je volledig jezelf bent en je geen innerlijke strijd meer kent. Maar die belofte is misleidend. Groeien en ontwikkelen stopt niet. Het is een dynamisch proces dat zich blijft ontvouwen, juist in het dagelijks leven – met zijn successen en zijn ongemakken.

Zelfactualisatie is dus geen eindpunt, maar een richting: een levenswijze waarin je voortdurend blijft afstemmen op wie je bent en wat ertoe doet.

In de motivatiewetenschap wordt dit ook wel eudaimonisch welbevinden genoemd: het streven naar betekenis, zingeving en in lijn leven met je waarden. Dit concept vindt zijn oorsprong in het werk van Aristoteles, die het goede leven zag als het ontwikkelen van deugd en karakter. In tegenstelling tot hedonistisch welbevinden – gericht op plezier en genot – draait eudaimonie om zelfontplooiing, zingeving, moed, rechtvaardigheid en wijsheid. Sheldon & Martela voegden daar in hun eudaimonisch activiteitenmodel het aspect van ‘goed doen’ en ‘goed voelen’ aan toe. Chivo (waar ik mijn opleiding heb genoten) breidde dit uit met een derde dimensie: ‘goed kunnen/zijn’. Het gaat dus niet alleen om het najagen van geluk, maar om het actief bijdragen aan iets betekenisvols vanuit jouw waarden en kwaliteiten. Die dimensies van goed doen, goed voelen en goed kunnen zie je ook terug in hoe we leiderschap en vitaliteit trainen – zoals beschreven in ‘Neurodivers leiderschap: bouw een team waarin iedereen floreert’. Belangrijk hierbij is dat groei niet losstaat van integratie. Ongebreidelde groei zonder afstemming op je context of kern leidt juist tot fragmentatie of overbelasting. Zoals een tumor het gevolg is van ongecontroleerde celdeling, kan persoonlijke ontwikkeling zonder functionele integriteit ontsporen. Daarom draait floreren – zoals bedoeld in de Zelfdeterminatietheorie – niet alleen om groter of beter worden, maar om afgestemd groeien. In lijn met wie je bent, met behoud van verbinding, rust en richting. Floreren in de ZDT gaat over organismische integratie: groei en afstemming. Ofwel, je ontwikkelt je verder zonder jezelf te verliezen.

Zelfinzicht is de basis. Zonder inzicht kun je geen regie nemen.

Het gaat niet alleen over weten wat je voelt, maar ook waarom je doet wat je doet.

Voor mensen met ADHD is dat vaak een uitdaging. Het hoofd staat nooit stil.

De interne storm aan gedachten, gevoelens en prikkels maakt het lastig om helder te zien. Maar juist daar ligt de kracht: leren kijken, leren herkennen, zonder oordeel.

Zelfinzicht is niet zweverig. Het is radicaal eerlijk zijn tegen jezelf.

Het helpt je onderscheid te maken tussen overlevingsbehoeften en ontplooiingsbehoeften – een essentieel inzicht uit de gedragswetenschap.

In ‘Waarom je hoofd altijd aan staat bij ADHD’ leg ik uit hoe je zenuwstelsel je gedrag beïnvloedt, en hoe lichaamsbewustzijn je kan helpen om je staat van zijn beter te herkennen. Ook ‘Lijf en gevoel: belichaamde cognitie bij ADHD’ biedt praktische handvatten voor zelfinzicht vanuit je lijf.

Praktisch oefenen met zelfinzicht?

Probeer de 'drie lagen' reflectiemethode:

1. Wat gebeurt er feitelijk?

2. Wat doet dat met mij?

3. Waar raakt dit aan in mijn waarden of overtuigingen?

Voor mensen met ADHD, HSP of HB geeft dit houvast bij het ordenen van snelle of intense reacties. Je kunt ook je persoonlijkheidsprofiel en waarden onderzoeken, of reflecteren op je psychologische basisbehoeften.

Hoe zit het met jouw behoefte aan autonomie, verbondenheid en competentie?

Waar botsen jouw neurodiverse kenmerken – zoals impulsiviteit, gevoeligheid of intense denksnelheid – met die behoeften?

Zelfregie is wat je doet met dat inzicht. Het betekent niet dat alles altijd lukt.

Het betekent dat je leert kiezen. Voor wat jij belangrijk vindt. Voor wat jou voedt.

Volgens de Zelfdeterminatietheorie (ZDT) is autonomie één van de drie psychologische basisbehoeften, naast competentie en verbondenheid. In gewone taal betekent autonomie dat je het gevoel hebt dat je zelf kunt kiezen en handelen op een manier die bij jou past. Competentie verwijst naar het gevoel dat je ergens goed in bent of vooruitgang boekt in iets wat belangrijk voor je is. Verbondenheid betekent dat je je geaccepteerd en gewaardeerd voelt door anderen, dat je deel uitmaakt van een groter geheel.

Deze drie behoeften vormen samen de basis voor motivatie, veerkracht en welzijn.

Neem het voorbeeld van iemand met ADHD die besluit minder werk op zich te nemen om meer rust te creëren. Autonomie: ze kiest bewust. Competentie: ze merkt dat ze beter functioneert. Verbondenheid: haar omgeving begrijpt en steunt haar keuze.

In dat samenspel komt zelfregie tot leven.

Veel mensen met een neuro divergent brein denken dat zelfregie betekent dat je het allemaal zelf moet kunnen. Maar dat is onzin. Zelfregie is de regie op jezelf: het vermogen om bewust te handelen op basis van inzicht, zodat je niet slechts reageert, maar kiest.

Zelfregie betekent ook dat je leert herkennen waar je jezelf saboteert – zoals ik beschreef in ‘Perfectionisme, de blokkade bij ADHD’. Of dat je door kleine microkeuzes toch vooruitkomt, zie ‘ADHD en actie: microdoelen van 2 minuten’.

Autonomie is hierbij een cruciaal onderdeel, maar gaat verder dan alleen kunnen kiezen. Het gaat ook over het gevoel hebben dat je een keuze hebt, en dat wat je kiest in lijn is met wat je zelf belangrijk vindt. Intrinsieke motivatie betekent dat je iets doet omdat je het leuk of interessant vindt. Autonome motivatie is breder: het gaat ook om dingen doen die je misschien niet leuk vindt, maar die je wél belangrijk vindt. Denk aan belastingaangifte doen – niet je hobby, wel je verantwoordelijkheid. Als toevoeging, dat je er moeite mee hebt, frustreert dus je gevoel van competentie. Als je voelt dat het jouw keuze is, ervaar je alsnog motivatie. Verbondenheid is ook een basisbehoefte, maar geen voorwaarde voor autonomie. Wel kan steun vanuit relaties je autonomie ondersteunen of ondermijnen.

De misvatting dat zelfactualisatie een einddoel is, blijft hardnekkig omdat het idee van een voltooid zelf aantrekkelijk is. Het lijkt overzichtelijk: je werkt ergens naartoe, bereikt het, en bent 'klaar'. Maar echte groei is cyclisch, gelaagd en relationeel.

Je floreert niet in isolatie, maar in verbinding – met jezelf, met anderen, met je waarden. Het is die continue afstemming die maakt dat je je ontwikkelt zonder jezelf kwijt te raken.

Floreren gaat over afstemmen. Op je waarden, je ritme, je energie en je relaties.

Juist mensen met een neuro divergent brein hebben baat bij zachte structuren die ruimte bieden voor ritme, herstel en reflectie. In ‘Structuur en ritme: de natuurlijke basis voor rust in je ADHD-hoofd’ beschrijf ik hoe ritme niet beperkt, maar bevrijdt – en hoe voorspelbaarheid veiligheid biedt in een onvoorspelbaar brein.

Zelfactualisatie betekent dus ook: werken met jezelf, niet tegen jezelf. Aanvaarden dat je groeit in spiralen, met terugkerende thema’s, niet in rechte lijnen. Het vraagt om vriendelijkheid, nieuwsgierigheid en kleine stappen. Het vraagt ook om reflectie, zoals in ‘ADHD en ondernemen: hoe reflectie rust en richting geeft’, en om actie, zoals ik beschrijf in ‘Gedragsverandering in ADHD-teams: Van inzicht naar actie in 3 stappen’.

Uit onderzoek blijkt dat zelfactualisatie meer is dan een mooi idee – het is ook echt meetbaar in de praktijk. Mensen die hoger scoren op zelfactualisatie ervaren vaak meer mindfulness en minder psychische klachten. Dat laat zien dat zelfactualisatie niet alleen draait om groei en zingeving in theorie, maar ook concreet bijdraagt aan je dagelijkse welzijn en veerkracht.

Groeien is geen sprint. Het is een ritme, een levenswijze.

Begin daar waar je bent. Misschien betekent dat eerst overzicht creëren – zie ‘Overweldigd zijn: omgaan met chaos in je hoofd’. Misschien gaat het om je plek vinden binnen je relaties – zoals in ‘ADHD in je relatie: of de relatietips voor de partner’ of ‘Boosheid bij ADHD in je relatie: waarom je lijf het eerder weet dan jij’.

Of je herkent jezelf in het balanceren van verantwoordelijkheden – ‘Alle ballen hooghouden: multitasking valkuil’ – of het zoeken naar wie jij bent.

Gebruik je nieuwsgierigheid als richting net als je lijf als kompas gebruiken. Weet dat reflectie, actie en samenwerking de drie ankers zijn waar je steeds op kunt terugvallen. En als je je afvraagt of jij dit wel kunt? Lees dan ‘Twijfel: herkenning en besluitvorming’ of ‘ADHD bij vrouwen’ of ADHD bij mannen – en weet: je hoeft het niet alleen te doen.

Zelfactualisatie is geen eindpunt, maar een ritme. Je hoeft niet perfect te zijn, wel trouw aan jezelf. Door steeds opnieuw af te stemmen op wat jou beweegt, maak je ruimte voor groei met behoud van jezelf. Je hebt gelezen hoe zelfinzicht, zelfregie en betekenisvolle actie je helpen floreren – ook (juist!) met een neuro divergent brein. Niet vanuit druk of prestatie, maar vanuit richting, ritme en verbinding. Of je nu worstelt met chaos, uitstelgedrag of twijfels: er is altijd een ingang naar beweging.

In dit blog heb ik mijn visie gedeeld op zelfactualisatie als levenswijze, niet als einddoel. Vanuit de Zelfdeterminatietheorie, persoonlijke ervaring en praktische voorbeelden nodig ik je uit om zelf te ontdekken wat ‘groei’ voor jou betekent.

Niet groter, maar juister. Niet sneller, maar afgestemd.

Misschien is jouw volgende stap een reflectiemoment, een microdoel van twee minuten, of een open gesprek met iemand die je vertrouwt. Wat het ook is: begin klein, begin nu.

En als je wilt, lees verder – bijvoorbeeld over ‘ Het echte verhaal bij ADHD’, ‘Structuur in je avondroutine bij ADHD’ of ‘Luisteren met een ADHD-brein’ – want groei begint bij zien, horen en erkennen wat er al is.

En als je merkt dat je hier niet alleen uitkomt, weet dan: je hoeft het niet zelf te doen.

Neem gerust contact op – ik denk graag met je mee. Boek nu een match call.